Yerin Katmanları ve Taşların Özellikleri

YERKABUĞU (LİTOSFER)
Yerküre, çeşitli kayalardan oluşmuş katı
bir kabukla çevrilidir. Buna yerkabuğu denir.
Yerkabuğunun ortalama
kalınlığı karalarda 35-40 km ,denizlerde ise
8-10 km dir.
Yerkabuğu
yoğunluğu ve kalınlığı farklı iki tabakadan oluşur. Bunlar;

[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

a)Sial: Üzerinde yaşadığımız katmandır. Silisyum ve
alüminyum bileşikleri fazla olduğu için bu isim verilmiştir.
Kalınlığı
karalarda fazla, denizlerde azdır. Granit , kalker ve kumtaşı gibi
hafif olan taşlardan oluşur.
b)Sima: Bu katman henüz katılaşmamış
taşlardan oluşur. Yoğunluğu daha fazla olan bazalt türü taşlardan
oluşur.
Silisyum ve magnezyum bileşikleri fazla olduğu için bu isim
verilmiştir. Kalınlığı karalarda az , deniz diplerinde fazladır.

YER
KABUĞUNUN ANA MALZEMESİ TAŞLAR (KAYAÇLAR)

Çeşitli minerallerin
doğal bir çimento ile birleşmesi ile oluşan katı maddelere kayaç veya
taş denir.

İnsanlar kayaçları tarih boyunca değişik amaçlarla
kullanmıştır.

Başlıca kullanıldığı alanlar:

Kesici
aletlerin yapımı,

Bitkilerin öğütülmesi,

Süs eşyası ve kap
kacak yapımında

Barınmak ve yırtıcı hayvanlardan korunmak,

Günümüzde
de insanlar kayaçlardan

İnşaat faaliyetlerinde,

Yollarda
kaldırımların döşenmesinde ve sanayide hammadde olarak
yararlanmaktadır.

Bütün bunlar kayaçların yaşamımızda önemli bir
yeri olduğunu göstermektedir.

Yeryüzündeki kayaçlar, dış
kuvvetlere bağlı olarak sürekli aşınıp şekillenirler.

Genel
olarak granit, andazit , bazalt, kireç taşı gibi kayaçlar aşınmaya karşı
dirençli olduklarından çevresine göre belirgin ve yüksek yer şekilleri
oluştururlar.

Alüvyon, kil, kum gibi kayaçlar aşınmaya karşı
dirençsiz olduklarından çevresine göre alçak ve belirgin olmayan yer
şekillerini meydana getirirler.



BAŞLICA TAŞLAR
1-
VOLKANİK (PÜSKÜRÜK-MAĞMATİK-KATILAŞIM) TAŞLAR

[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

Mağmanın yer kabuğunun yarıkları içinde veya
yeryüzüne kadar çıkarak soğuması ile oluşan taşlardır.

Volkanik
kayalar, kütle halinde bulunurlar ve kristalli yapıya sahiptir.

Soğumanın
gerçekleştiği yere göre iç ve dış püskürük taşlar şeklinde gruplara
ayrılır.

a) İç püskürük

Mağmanın yer kabuğunun yarıkları
içinde yavaş yavaş soğuması oluşan taşlardır. Soğuma yavaş
gerçekleştiğinden iri kristallidir.

Başlıcaları; Granit, siyenit,
gabro ve diorit gibi.

Bir iç püskürük taş olan granit kendine
has yer şekilleri oluşturur.

Kütle halindeki granitler,
fiziksel ve kimyasal ayrışmaya uğradıklarında değişik boyut ve
şekillerde bloklara dönüşür. Bu şekilde granit bloklarından oluşan
topografyaya tor topografyası denir.

b) Dış Püskürük

Mağmanın
yeryüzüne kadar çıkarak soğuması ile oluşan taşlardır.

Yeryüzüne
çıkan lavlar hızlı soğudukları için ince kristalli ve camsı özellik
gösterirler.

Başlıcaları; Andezit, bazalt, volkan camı
(obsidian), trakit, inci taşı, katrantaşı, sünger taşı ve volkan
tüfüdür.

Yurdumuzda en yaygın olanı andazit ve bazalt olup
aşınmaya karşı dirençlidirler.

Ülkemizde volkanik tüflerin yaygın
olduğu Nevşehir (Ürgüp, Göreme, Avanos) çevresinde sel aşındırması
sonucu peribacaları oluşmuştur.

[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

2-TORTUL (SEDİMENT) TAŞLAR

Dış kuvvetlerin
etkisiyle fiziksel veya kimyasal çözülmeye uğrayan taşların çukur
alanlarda çökelmesiyle oluşur.

Bu taşların Ortak Özellikleri ;
tabakalıdır ve fosil bulundururlar.

a) MEKANİK (KIRINTILI)
TORTUL TAŞLAR

Akarsu, rüzgar , buzul gibi dış kuvvetlerin
etkisiyle aşınarak çukur yerlerde biriken ve sonra da doğal bir
çimentoyla birleşerek oluşan taşlardır.

Başlıcaları: Kum taşı
(gre), kil taşı ,çakıl taşı (konglomera) , marn, lös ve moren
örnektir.

b) KİMYASAL TORTUL TAŞLAR

Suda çözünebilen
kayaların kimyasal yolla ayrışması ve tekrar çökelmesi ile oluşan
taşlardır.

Başlıcaları: Kalker ( kireç taşı), Jips (alçı taşı),
kaya tuzu, dolamit, traverten , sarkıt ve dikitler örnektir.

Kimyasal
tortul kayaların sular tarafından işlenmesiyle karstik şekiller meydana
gelir.
Karstik şekiller en yaygın olarak yurdumuzda Akdeniz
Bölgesi’nde görülür

[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

C) ORGANİK TORTUL TAŞLAR

Bitkisel ve hayvansal
maddenin, havasız bir ortamda ve basınç altında değişerek çökelmesi
olan taşlardır.

Başlıcaları : Mercan kaya , kömür (antrasit ,
taşkömürü , linyit , turba) ve tebeşir buna örnektir.

Not:
Petrol , antrasit , taşkömürü , linyit, turba hariç diğer madenlerin
oluşmasında genelde volkanizma etkilidir.

3-BAŞKALAŞIM
(METAMORFİK) KAYAÇLARI

Tortul ve volkanik taşlar yerin
derinliklerinde yüksek sıcaklık ve basıncın etkisiyle eski özelliklerini
kaybederek yeni özellikler kazanırlar. Bu şekilde oluşmuş taşlara
başkalaşım taşları denir.

[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

Manto katmanı, yeryüzündeki hareketliliğin en büyük
nedenidir. Yani iç kuvvetlerin enerjisini aldığı katman burasıdır.

Manto,
kısmen ya da tümüyle eriyik durumdaki kayaçlardan oluşan magmayı
içeriyor. Demir, magnezyum, silikon ve oksijence zengin mineralleri
içerir.

ÇEKİRDEK

Yoğunluğu , kalınlığı ve sıcaklığı en
fazla olan katmandır.

Demir ve nikel fazla olduğu için buraya
NİFE denilmektedir. Yoğunluğu fazla olduğundan barisfer de
denilmektedir. Yoğunluğun fazla olmasından dolayı iç çekirdek
kristalleşmiştir.

Yerin iç yapısıyla ilgili en geçerli
bilgiler deprem dalgaları ile elde edilir. Ayrıca volkanizma ile çıkan
malzemelerin ve taşların incelenmesiyle de gerekli bilgiler elde
edilir.