Boşaltım Sistemi

Boşaltım Sistemi
Besin maddelerinin hücrelerde parçalanması sonucu
oluşan artık maddelerin (su, karbondioksit, amonyak, üre, ürik asit,
madensel tuzlar ) dışarı atılması olayına boşaltım, bu olayı
gerçekleştiren sisteme de boşaltım sistemi denir.
—u Vücuda dışarıdan
alınarak kana karışan zararlı maddeler ile vücudun ihtiyacından fazla
alınan yararlı maddeler boşaltım sırasında dışarıya atılır. O halde,
boşaltımın amacı, zararlı ve artık maddelerin vücuttan dışarıya
atılmasını sağlamak, hücrelerin yaşamsal ortamını ve vücudun iç
basıncını ve iyon durumunu dengede tutmaktır.
İnsanda boşaltım
sistemini oluşturan organlar:
1- Böbrekler
2-
(Böbreklere bağlı olarak çalışan ) idrar kanalı (üreter)
3-
( Böbreklere bağlı olarak çalışan ) idrar torbası.
4-
Ayrıca, akciğerler, karaciğer ve deri, boşaltıma yardımcı
organlardır.
NOT: Kalın bağırsaklarımız boşaltım sistemi organı
değildir, sindirim sistemi organıdır!!!!


BÖBREKLER, İDRAR KANALLARI, İDRAR TORBASI

BÖBREKLERİN
YAPISI VE ÇALIŞMASI
Böbreklerimiz iki tane olup, her biri fasulye
tanesi şeklinde, koyu kırmızı renkli organlardır. Böbreklerimiz, karın
boşluğunun arka tarafında, bel hizasında, omurganın iki yanında yer
alır. Böbreklerin üst kısımlarında hormon salgılayan böbrek üstü bezleri
bulunur. Ayrıca böbreklerin etrafı yağ tabakasıyla kaplıdır. Bu tabaka,
böbrekleri çeşitli sebeplerle olabilecek zedelenmelerden korur.

Böbreklerin birbirine bakan kısımları çukur olup, bu kısımlara göbek
denir. Aorttan ayrılarak, süzülecek kanı böbreğe getiren böbrek
atardamarı göbeğe girer; böbrekten kan götüren böbrek toplardamarı ve
idrar kanalı göbekten çıkar.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

—u
Böbrek atardamarı……….... Oksijeni bol, taşıdığı kanda zehirli atıklar
fazla.

—u Böbrek toplardamarı……….Karbondioksiti bol, taşıdığı
kan zararlı maddelerden arındırılmış

Bir böbrekten boyuna kesit
alındığında şu kısımlar görülür:
1- Zar: Böbreğin en dışında yer
alan saydam, ince ve dayanıklı bir yapıdır.
2-Kabuk Bölgesi
(Korteks): Zar kılıfın hemen altında yer alan, toplu iğne başı
görünümündeki kırmızı renkli taneciklerden oluşmuş kısımdır. Bu
taneciklere malpighi tanecikleri (nefron) denir. Nefronlar, kanın
süzülmesi görevini yapan birimlerdir. Her böbreğimizde yaklaşık 1 milyon
kadar nefron vardır.
Bir nefronun yapısı üç kısımdan oluşur:
I-
Glomerül: Kılcal damarların oluşturduğu yumaktır.
II-Bowman
Kapsülü:Kılcal damar yumağının ( glomerül’ün ) çevresini saran zarsı
yapıdır.
III-Boşaltım Kanalcıkları: Bowman kapsülünün devamıdır.
Kanalcıklar kıvrımlı olup, yer yer ‘U’ görünümü alırlar.(U kısım kabuk
bölgesinde değildir, öz bölgesine sarkmıştır.) Boşaltım kanalcıkları,
böbreğin ortasına açılan toplama kanallarına uzanırlar.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

3-
Öz (Medulla) Bölgesi: Öz bölgesinde taban kısmı kabukbölgesine, tepe
kısmı havuzcuğa bakan, piramit şeklinde yapılar vardır. Bunlara malpighi
piramitleri denir. Bu piramitler idrar toplama kanallarından oluşur.
Ayrıca boşaltım kanalcıklarının U kısmı da öz bölgesindedir.
Öz
bölgesi süzülen sıvıdaki faydalı maddelerin geri emildiği yerdir.

4-
Havuzcuk (Pelvis )Bölgesi: En içteyer alır, sağlam bağ dokudan
yapılmıştır. İdrar toplama kanalları havuzcuğa açılır. Oluşan idrar,
havuzcukta toplanır ve idrar kanalı aracılığıyla idrar kesesine
iletilir.

Böbreğin Çalışması ve İdrar Oluşumu
· Böbrek
Atardamarı, böbrekte süzülecek kanı getirir. Bu nedenle böbrek
atardamarının getirdiği kan, üre, ürik asit, atık maddeler gibi zararlı
maddeler ile oksijen bakımından zengindir. Bu kan, kabuk bölgesindeki
nefronlar tarafından süzülür.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
·
Nefronların glomerüllerine gelen kan, basıncın etkisiyle, bowman
kapsülüne geçer. Kandaki su, madensel tuzlar, glikoz, üre, ürik asidin,
bowman kapsülüne geçmesine süzülme denir. Süzüntü sıvısı, bowman
kapsülünden, boşaltım kanalcığı yoluyla toplama kanalına gelinceye kadar
değişir.
Süzüntü sıvısındaki suyun çok büyük bir bölümü, glikoz gibi
besin maddeleri ve bazı madensel tuzlar, öz bölgesindeki toplama
kanalcıkları kılcalları tarafından emilerek tekrar kana geçer. Bu olaya
geri emilim denir. Böylece yararlı maddelerin vücuttan atılması önlenmiş
olur. Bu olay sırasında çok enerji harcanır.
· Toplama
kanallarından, böbreğin ortasındaki havuzcuğa akan sıvı ise idrarı
oluşturur. İdrarın içeriği; su, mineraller, üre, ürik asit ve
vitaminlerden oluşur. Sağlıklı insanın idrarında glikoz bulunmaz. Glikoz
bulunması şeker hastalığının habercisidir.
· Böbreklerin
havuzcuklarında toplanan idrar, iki idrar kanalı ile böbrekten çıkar.
·
Böbrek Toplardamarı, böbreklerde süzülmüş kanı götürür. Böbrek
toplardamarında boşaltım maddelerinin (azotlu bileşiklerin) oranı çok
düşüktür. Ancak karbondioksit miktarı fazladır. Böbreklerden çıkan
toplardamar, alt ana toplardamara katılır. ( hatırlayın; küçük dolaşım
ve kandaki karbondioksitin akciğerlerde temizlenmesi.)

İdrar
Kanalı ( Üreter ): Böbreklerden süzülen idrarı, idrar kesesinetaşır.

İdrar
Kesesi: İdrarın, dışarıya atılıncaya kadar depolandığı yerdir. İstemli
kasılıp gevşeyebilen, kuvvetli kaslardan yapılmıştır. Yaklaşık 450 ml
idrar depolayabilir.
İdrar kesesinde depolanan idrar, kesenin
ucundaki idrar yolundan ( üretra ) dışarı atılır.

İdrarın
oluşmasını ve vücuttan atılmasını daha basit şekilde özetlersek:
1.
Kan, böbrek atardamarları yoluyla böbreklere gelir ve nefronlarda
süzülür.
2. Kan içindeki yararlı maddeler, süzülme sırasında
nefronlarda emilir ( geri emilim ) ve tekrar kana geçer.
3. Süzülerek
temizlenen bu kan, böbrek toplardamarı ile böbreklerden çıkar.
4.
Süzülmeden sonra kalan tuzun ve suyun fazlası ile üre idrarı oluşturur.
5.
Oluşan idrar, üreterde ve idrar kesesinde toplanır.
6. İdrar üretra
ile vücuttan dışarı atılır.

Böbreklerin Görevleri:
1-Hücrelerde
oluşan zararlı ve atık maddeleri ( tuz, kreatin, ürik asit gibi )
taşıyan kanı süzmek ve bu maddelerin dışarı atılmasını sağlamak.
2-
Vücuttaki fazla suyun dışarı atmasını gerçekleştirmek.
3-Vücutta
dengeli bir iç çevre oluşmasını sağlamak; Vücudumuza gerekli olan bazı
minerallerin ( tuz, potasyum, fosfor, magnezyum vb.), suyun, glikozun ve
proteinlerin dengede tutulmasını sağlamak.
4- Kan basıncını
düzenlemek.
Not: A, D, E, K vitaminleri ve glikozun fazlası
karaciğerde depolanırken, mineraller ve B ve C vitaminlerinin fazlası
dışarı atılır.
****Ayrıca akciğerler, deri ve karaciğer de boşaltıma
yardımcı olurlar.
Akciğerler; karbondioksitin dışarıya atılmasını
sağlarlar.
Deri; terlemeyle tuz, su, üre ve ısının
dışarı atılmasını sağlar.
Karaciğer; kandaki zehirli amonyağı, daha
az zehirli olan üre ve ürik aside çevirir. (İdrardaki üre miktarı,
vücuda alınan protein miktarıyla doğru orantılıdır.)

Boşaltım
Sistemi Hastalıkları:
1- Nefrit: Böbreğin iltihaplanmasıdır.
Genellikle bulaşıcı hastalıklar sonucu ortaya çıkar.
2-Böbrek
Taşları: Kalsiyum tuzları ve azotlu bileşiklerin havuzcukta
çökelmesidir.
3-Albümin: Nefronların görevini yapamaması sonucu,
proteinli maddelerin idrara geçmesidir
4- Sistit: Üreme organları
veya kan yoluyla gelen mikropların, idrar yollarında oluşturduğu
yanmadır.
5- Üremi: Böbreklerde yeterli üre süzülememesi sonucu,
kanda üre miktarının artmasıdır.
6-
Böbrek Yetmezliği: Böbrek yetmezliği, böbreğin tamamen veya %80
fonksiyonunu kaybetmesi ve görevini yerine getirememesi demektir. Bu
durumda böbreğin görevi diyaliz makineleri tarafından yapılır. Ya da
daha kalıcı çözümü böbrek naklidir. Organ nakli, canlı bir kişinin bir
böbreğini (sağlıklı bir kişi tek böbrekle de yaşayabilir ) ya da yeni
ölmüş ama organları hala canlı birinin böbreğini alarak yapılabilir.