Noktalama İşaretleri

Dilimizde ilk kez Tanzimat döneminde kullanılan noktalama işaretleri,
yazının daha kolay anlaşılmasını sağlar. Yazının okunmasını
kolaylaştırır ve anlam karışıklığına düşülmesine engel olur.

Biz
konuşurken cümlede anlatmak istediklerimizi ses tonumuzla açık olarak
ortaya koyabiliriz. Nerede duracağımızı nerede vurgu yapacağımızı
biliriz. Ancak yazıda böyle bir vurgulama yapamadığımızdan, bunu
noktalama işaretleriyle sağlamaya çalışırız.

Şimdi noktalama
işaretlerinin neler olduğunu ayrıntılarıyla görelim.

NOKTA (.)

*

Anlamca
tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır.

“Bu konuyu mutlaka
öğrenmeliyim.”

“Seni de bekliyoruz bu akşamki yemeğe.”

*

Sözcüklerin
kısaltılarak yazılmaları halinde kullanılır.

“Seni bir de Dr.
Ali Bey’e götürelim.”

“Askerlere Yzb. Ahmet emir vermiş.”

Sözcüklerin
baş harflerinin alınmasıyla yapılan kısaltmalarda artık nokta
kullanılmıyor.

“Arkadaşım DSİ’de çalışıyormuş.”

*

Rakamla
yazılan tarihler arasında kullanılır.

“15.5.1995 tarihinde
anlaşma imzalandı.”

*

Sıra bildiren “-ncı, -nci” eklerinin
yerine kullanılır.

“Şimdi de 2. maddeyi inceleyelim.”

*

Saat
ve dakikaların yazımında kullanılır.

“Bugün 8.45′te toplantı
var.”

VİRGÜL (,)

*

Eş görevli sözcük ve söz
öbeklerinin aralarında kullanılır.

“Kitaplarını, defterlerini,
kalemlerini alıp gitti.”

cümlesinde nesnelerin ayrılmasında,

“Kırmızı,
güzel bir arabası vardı.”

cümlesinde sıfatların ayrılmasında
kullanılmıştır.

*

Anlamca karışan öğelerin ayrılmasında
kullanılır.

“Yaşlı kadının yanına yaklaştı.”

“Yaşlı,
kadının yanına yaklaştı.”

cümlesinde virgül özneyi ayırmakta
kullanılmıştır. Eğer olmasaydı, “yaşlı” sözü sıfat olurdu.

*

Arasözlerin
başında ve sonunda kullanılır.

“Bu evi, çocukluğumun geçtiği
yeri, asla sattırmam.”

*

İçinde başka virgül bulunmayan
sıralı cümlelerin ayrılmasında kullanılır.

“Beni çağırdı, kendisi
gelmedi.”

*

Cümle içindeki ünlem bildiren sözcüklerden
sonra kullanılır.

“Yoo, bu kadarına dayanamam!”

*

Seslenme
bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.

“Arkadaşlar, biraz beni
dinler misiniz?”

NOKTALI VİRGÜL ([Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

*

Öğe sayısı fazla olan ya da
cümle içinde virgül bulunan sıralı cümleler arasında kullanılır.

“Öğretmen,
elindeki not defterini açtı; sözlü yapacağı bir öğrenci aradı.”

*

Bir
bağlaçla birbirine bağlanan cümleler arasında bağlaçtan önce
kullanılır.
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
“Beni
davet etmediniz; ama bunun için size kızmıyorum.”

*

Aralarında
nitelik farkı bulunan söz öbeklerinin ayrılmasında kullanılır.

“Sözcükler
isim, sıfat, zamir, zarf; edat, bağlaç, ünlem; fiil gibi gruplara
ayrılabilir.

*

Öznenin diğer öğelerle karıştığı yerlerde
kullanılır.

“Küçük; eski bir eve girdi.”

cümlesinde giren
“küçük”tür. Eğer virgül koysaydık bu sözcük evin sıfatı olarak da
düşünülebilirdi.

İKİ NOKTA ([Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

*

Bir cümlede açıklama
yapılacaksa, açıklamaya başlamadan hemen önce iki nokta kullanılır.

“Türkçe’de
sözcük kökleri iki ana gruba ayrılır: İsim ve fiil.

*

Kavramlar
tanımlanırken ya da açıklanırken kullanılır.

İsim: Varlıkları,
kavramları karşılayan sözcüklerdir.

*

Konuşma metinlerinde
kullanılır.

Ahmet: “Ne zaman geldiniz eve?” diye sordu.

ÜÇ
NOKTA (…)

*

Benzer örneklerin sürdürülebileceğini
göstermek için kullanılır.

“Bahçede elma, portakal, … daha birçok
meyve ağacı vardı.”

*

Anlamca tamamlanmamış cümlelerin
sonunda kullanılır.

“Bir de istediğimi almamışsa….”

*

Söylenmek
istenmeyen sözler yerine kullanılır.

“Bu suçu … işlemiş
olabilir.”

*

Bir alıntının alınmayan yerleri yerine
kullanılır.

Ahmet Haşim “… sözden ziyade musikiye yakın …”
sözleriyle tanımlamıştır şiiri.

*

Sözün bir yerde
kesildiğini anlatmak için kullanılır.

– Niçin gelmedin?

–
Benim …

– Mazereti bırak da gerçeği söyle.

*

Yüklemi
bulunmayan cümlelerin sonunda kullanılır.

“Karşıda başı dumanlı
dağlar … Yan tarafta küçük bir dere …”

SIRA NOKTALAR (…..)

*

Şiirde
alınmayan dizelerin, yazıda alınmayan bölümlerin yerine kullanılır.

Ne
sitem ne korku yalnızlıktan

…..

Süslenmiş gemiler geçse
açıktan

…..

dizelerindeki kafiyeleri inceleyelim.

*

Konuşmalarda
kişinin sustuğunu göstermek için kullanılır.

– Neden geldin?

–
…..

– Seni o mu çağırdı?

KISA ÇİZGİ (-)

*

Bir olayın
başlangıç ve bitiş tarihleri arasında kullanılır.

“Bu savaş 1939 –
1945 yılları arasında olmuştur.”

*

Birbiriyle ilgili ülke
ya da kavram isimleri arasında kullanılır.

“Türkiye – Suriye
ilişkileri biraz gergin.”

“Devlette yasama – yürütme – yargı
organları net olarak ayrılmalıdır.”

*

Cümle içindeki
arasözlerin başında ve sonunda kullanılır.

“Bu konuyu – sen de
hatırlarsın – onunla konuşmuştuk.”

*

Cümle sonunda sözcük
yarım kaldığında kullanılır.

“Şiir konusunda onun da benimle aynı
görüşte olduğunu duyunca çok sevindim.”

Eğer satır sonunda özel
isim bitmiş ve ona ait olan ek diğer satıra düşmüşse, arada kısa çizgi
değil kesme (’) kullanılır.

“Sizinle geçen yıl bugün yine aynı
şehirde Ankara’da karşılaşmıştık .”

*

Dilbilgisinde
eklerin ve mastar halindeki fiillerin gösterilmesinde kullanılır.

“Kitapçı”
sözcüğü “-çı” yapım ekini almıştır.

“Çalışkan” sözcüğü “çalış-”
fiilinden türemiştir.

*

Osmanlıca tamlamalarda kullanılır.

“Servet-i
Fünun edebiyatından sonra Fecr-i Ati topluluğu gelir.”

UZUN
ÇİZGİ (—)

Konuşma metinlerinde, konuşmaların başında kullanılır.

–
Sen de bizimle gelecek misin?

– Neden gelmeyeyim?

– Hiç,
sordum sadece.

KESME İŞARETİ (’)

*

Özel isimlere
gelen çekim eklerinin ayrılmasında kullanılır.

“Bu konuda bir de
Ahmet’in fikrini alalım.”

Eğer özel isim, yapım eki almışsa çekim
ekleri kesmeyle ayrılmaz.

“Bu soruyu bir de İzmirlilere
soralım.”

*

Sayılara ek getirilirken kullanılır.

“Toplantı
10.45′te başlayacaktır.”

*

Kısaltmalara ek geldiğinde
kullanılır.

“Sorun BM’de görüşülecekmiş.”

*

İki
sözcüğün kaynaştırılarak söylenmesi sırasında ses düşmesi olursa ya da
şiirde vezin gereği ses düşmesi yapılmışsa kullanılır.

“Acep bu
yerde var m’ola

Şöyle garip bencileyin”

“Yine n’oldu da
ağlıyorsun?”
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
*

Anlamca
karışan sözcüklerin yazımında kullanılır.

“Bu sorunun nasıl
çözüleceğini bilmiyorum.”

Cümleside altı çizili sözün “soru” mu
yoksa “sorun” mu olduğu belli değil. Bu karışıklığı kesmeyle
giderebiliriz.
“Bu soru’nun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.”

cümlesinde
sözcüğün “soru” olduğu açıklanmış olur.

SORU İŞARETİ (?)

*

Soru
anlamı taşıyan cümlelerin sonunda kullanılır.

“Sana bu haberi
kim verdi?”

*

Sözcüğün karşıt anlamının ifade edilmek
istendiği yerlerde kullanılır.

“Burada ondan daha akıllı (?) biri
var mı ki?

*

Kesin olarak bilinmeyen tarihler yerine
kullanılır.

“Yunus Emre (? – ?) Tekke şiirinin kurucusudur.”

TIRNAK
İŞARETİ (“ ”)

*

Cümle içinde başkasına ait sözlerde
kullanılır.

O bana: “Şimdi sizinle gelemem.” demişti.

*

Cümle
içinde geçen kitap, dergi isimleri tırnak içine alınabilir.

Bu
derste “Aşk-ı Memnu” romanını inceledik.

Tırnak içindeki söze ek
gelirse, tırnaktan sonra gelir ve kesme kullanılmaz.

Siz bir de
Haşim’in “O Belde” sini okuyun.

*

Cümlede önemsenen,
vurgulanmak istenen sözcükler tırnak içine alınabilir.

Benim
söylediklerim “vaad” değil “gerçek”tir.

*

Alıntılar tırnak
içine alınarak verilir.

Yunus’un “Bana seni gerek seni” dizesi,
amacını ortaya koyar.

Tırnak içindeki cümlenin içinde bir tırnak
daha kullanmak gerekirse bu kez tekli tırnak (‘ ’) kullanılır.

“Haşim,
şiirin yoruma açık olmasını ister ve daima ‘Şiir her okuyanda ayrı
duygular uyandırmalıdır.’ der.”

PARANTEZ (AYRAÇ) İŞARETİ ( ( ) )

*

Cümle
içinde bir sözcüğün eş anlamlısı verilirse kullanılır.

“Bu
dizede teşhis (kişileştirme) yapılmış.”

*

Cümledeki
herhangi bir sözcüğün açıklanması durumunda kullanılır.

“Kıbrıs
konusunda iki ülke (Türkiye ve Yunanistan) hiçbir zaman anlaşamaz.”

*

Cümle
içinde kullanılan tarihler ya da bir sözcüğün anlamıyla ilgili
noktalamalar parantez içine alınır.

“Bu öğretim yılında (1993 –
1994), devlet yine gelişmiş (?) eğitim sistemleri deneyecekmiş.”

*

Yabancı
sözcüklerin okunuşu parantez içinde gösterilir.

“Bacon (Beykın)
ünlü bir deneme yazarıdır.”

*

Tiyatro metinlerinde
hareketleri anlatan bölümler parantez içine alınır.

“Kadın
(başını öne eğerek): “Bilmiyorum.” dedi.

ÜNLEM İŞARETİ (!)

*

Ünlem
cümlelerinin sonunda kullanılır.

“Hey, bana baksana sen!”

“Yandım!”

“Aman
Allah’ım!”

*

Bir sözün yanında parantez içinde ünlem
işareti bulunuyorsa, o söze inanılmadığını gösterir.
*

“Ne
kadar nazik (!) biri olduğunu göreceksin.”