Osmanlı Devleti Neden Yıkıldı?

[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

Osmanlı gibi bir devletin yıkılışını öyle 3-5
nedenle açıklayamazsınız.

Osmanlı Devletinin Yıkılış Sebepleri
ve Değerlendirmesi

Giriş:

Osmanlı Devleti Yıkılma Devri
nin 1792 Yaş Anlaşması ile başladığı ve 1 Kasım 1922 de Saltanatın
Kaldırılması ile sona erdiği genel olarak kabul edilir.İlk bakışta
görüldüğü üzere oldukça uzun bir süreçtir.Ancak bu dönemde görülen
yıkılma nedenlerinin çoğunun daha önceki devirlerde ortaya çıktığı kabul
edilebilir.

Dağılma Devri Osmanlı Padişahları:

III.
Selim (1789-1807),IV.Mustafa (1807-1808) ,II. Mahmut (1808-1861) ,
Sultan Abdülaziz (1861-1876) , V.Murat (1876) , II. Abdülhamit
(1876-1909) , V. Mehmet Reşat (1909-1918) ,VI. Mehmet Vahidettin
(1918-1922)

Osmanlı Devletinin Yıkılma Nedenleri:

[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

Coğrafi Keşifler:

15 ve 16. yy.larda
Avrupalıların dünyanın bilinmeyen yerlerine yaptıkları deniz
seyahatlerine ve yeni ticaret yollarının bulunmasına Coğrafi Keşifler
adı verilir.

Keşifler sonunda Akdeniz Ticaret yollarının önemini
kaybetmesi Osmanlı Devletinin ticaret gelirlerini azaltmıştır.

Coğrafi
Keşiflerin etkisi bununla da kalmamış yeni keşfedilen yerlerden Avrupa
ya taşınan değerli madenler ve Avrupa devletlerinin izlediği
Merkantalist politikalar ,16. yy da Osmanlı ülkesinde büyük bir fiyat
artışına (Enflasyon-Fiyat Devrimi)neden olmuştur.



Rönesans:

15.
ve 16. yy larda Avrupa da meydana gelen bilim ,teknik,sanat ve edebiyat
alanlarında meydana gelen gelişmelere Rönesans denir.Osmanlı devleti
Avrupa da ki bu gelişmeleri takip edememiş ve Avrupa dan Bilim ve
teknoloji anlamında geri kalmıştır.

Fransız İhtilali :

Fransız
İhtilalinin ortaya çıkardığı Milliyetçilik akımının nelere neden
olabileceği Osmanlı Devlet adamları tarafından yeterince
değerlendirilememiş ve İhtilal ,Fransa’nın bir iç meselesi olarak
görülmüştür.Ancak Milliyetçilik akımı çok uluslu bir imparatorluk olan
Osmanlı Devletinin bir çok yerinde ayaklanmalara neden olmuştur.

Sanayi
İnkılabı :

El gücüne dayalı üretimden makine gücüne dayalı
üretime geçilmesi demek olan Sanayi İnkılabı sonucunda Osmanlı devleti
Avrupada ki Endüstriyel gelişmeleri takip edememiş bunun sonucunda ise
Osmanlı devleti piyasası Pazar ve hammadde kaynağı durumuna dönüşmüş,
küçük imalat sanayi ve esnaf durumdan çok olumsuz etkilenmiştir.

Kapitülasyonlar
:

Osmanlı Devleti Coğrafi Keşiflerin olumsuz etkisini kırmak
amacıyla Avrupa devletlerine kapitülasyonlar vermiştir. Kapitülasyonlar
zaman içerisinde Osmanlı Devletinin Avrupa nın açık pazarı haline
gelmesine neden olmuştur.Ancak ilk olarak gerçek anlamda kapitülasyonu
Fransızlara veren Kanuni Sultan Süleyman bu imtiyazların ileride sorun
olabileceğini de düşünmüş ve anlaşmaya kaydı hayat şartı koymuştu.Ancak
daha sonraki devirlerde geleceği değil ,günü dahi düşünemeyen devlet
adamları eliyle kapitülasyonlar genişletilmiş ,başka devletlere de
tanınmış ve 1740 ta sürekli hale getirilmiştir.

Toprak Sisteminin
bozulması: Osmanlı devletinin güçlenme döneminde eriştiği büyük gücün
temeli olan ve ekonomik ve askeri düzenin dayanağını teşkil eden tımar
sistemi de zaman içerisinde bozulmaya başlamıştır.Tımarlar hak
etmeyenlerin,görevini yapmayan hatta görev mahalline dahi uğramayan
kişilerin eline geçmiş ,para ile alınır satılır olmuştur.

Tımar
sistemindeki bu bozulma çok kısa bir sürede güvenlik,ordu ve ekonomi
alanlarına yansımıştır.

Daha sonraki devirlerde Tımara verilen
toprakların sipahilerin elinden alınarak ,peşin para ihtiyacını
karşılamak üzere mültezim adı verilen kimselere bu topraklarda vergi
toplama hakkının verilmesi İltizam sistemini ortaya koymuştur.Ancak bu
sistemde mültezimlerin halka zulmetmelerinin önüne geçilememiştir.

Ordu:

1826
öncesindeki dönemde Yeniçeriler ocak usul ve kaidelerinden
uzaklaşmışlardır. (Yeniçeriler evlenmeye ,ticaretle meşkul olmaya
başlamışlardı.)Disiplinsizlik almış yürümüş, devlete isyan eder
olmuşlar, siyasi olaylara karışmışlardır. Yeniçerilik parayla alınır
satılır hale gelmiş özellikle ocağa alım usülü zarar
görmüştür.Yeniçeriler çağdaş usüllerle talim ve silah teknolojisini
reddettikleri aynı zamanda seferlere katılmakta isteksiz davrandıkları
için bu dönemde savaşlarda devlet başarısız olmuştur. Ayrıca çeşitli
bahanelerle sık sık ayaklanmışlar ,esnafı haraca kesmişler , bir çok
devlet adamını azlettirip, kelle almışlardır.Hükümdar değişikliğine dahi
neden olmuşlardır.

1826 da kaldırılan Yeniçeri ocağından sonra
Osmanlı devleti düzenli ordu kurmaya ve orduyu modernize etmeye
çalışmıştır.Ancak Yıkılma döneminde özellikle Osmanlı ordusu içerisinde
particilik ve çekememezlik vardır.Orduya siyaset bulaşmıştır.Bu olumsuz
etkiler özellikle Balkan Savaşları ve 1. Dünya Savaşında kendini
hissettirir.Orduda genç ve tecrübesiz subayların etkisi artmıştır.

Eğitimde
Bozulma:

Osmanlı devleti hem askeri hem sivil eğitim
kurumlarında reform çabaları çok fazla olumlu sonuç vermemiştir.Beşik
ulemalığı ortaya çıkmış ve medreseler akli ilimleri gözardı ederek çağ
dışı eğitim sistemlerini uygulamaya devam etmişlerdir.Böylece bir birine
zıt düşünen iki insan tipi Osmanlı toplumunda görülmeye
başlanmıştır.Modern eğitim kurumlarından mezun öğrencilerle Medrese
mezunları arasında görüş ve davranış farklılıkları toplumda ikilik
meydana getirmiştir.

Halkın Devlete ve Devlet adamlarına
güveninin sarsılması:

16.yy dan sonra önce Taşra da güven ve
asayişin kalmaması (Celali Ayaklanmaları nedeniyle) sonucu kentlere göç
hareketini ortaya çıkarmıştır.Bunun sonucunda kentlerde de sorunlar
ekonomik,sosyal ve güvenlik sorunları ortaya çıkmıştır.Ayrıca üretim de
buna paralel düşme göstermiştir.

Merkeze uzak yerlerde bunun
sonucu olarak devlete ve merkezi otoriteye bağlılık zayıflamıştır.Doğan
otorite boşluğu ise eşkiyalar veya ayanlar tarafından doldurulmuştur.Bu
durum halkın yaşam standartlarını olumsuz etkilemiştir.

İç
İsyanlar:

Fransız İhtilali sonucunda ortaya çıkan milliyetçilik
akımı neticesinde Osmanlı toplumunun azınlık statüsündeki toplumlarında
ayrılıkçı isyanlar ortaya çıkmaya başlamıştır. (Sırp , Bulgar, Yunan vb)

Yine
başta ekonomik nedenler olmak üzere bir çok bahane ile merkezde dahi
ayaklanmalar çıkarılmıştır.Bu ayaklanmalara yeniçerilerden ayrı zaman
zaman sipahiler, ulema sınıfının ,hatta halkın dahi katıldığı
görülmüştür.

Vergi ve Para Düzeninin bozulması:

Uzun ve
sonuçsuz savaşlardan daha da dolayı bozulan ekonominin tesiri Osmanlı
devletinin sık sık ‘’Avarız’’ adı verilen olağanüstü vergiler
toplamasına neden olmuştur.Yine bu durumla ilişkili şekilde sık sık
paranın ayarıyla oynanması (Tağşiş) huzursuzluk ve isyanlara neden
olmuştur.

Rüşvet,adam kayırma ve iltimasın yaygınlaşması:

Osmanlı
Devletinin son dönemlerinde giderek mevkii ve makamlara
rüşvetle,torpille atamalar yapılmakta ve bunun doğal sonucu olarak
liyakata bakılmadığı için bu atamalardan istenen verim alınamamaktadır.

Devlet
Yönetimine müdahaleler:

Müdahaleler iki türlüdür.İç ve dış
müdahaleler

İç müdahaleler 17. yy dan itibaren Saray kadınlarının
ve saray ağalarının devlet işlerine karışması ile başlamıştır.Bu
müdahale sürekli olmamıştır.Dönem dönem etkisini göstermiştir.

Dış
Müdahaleler ise 18.yy da kendini göstermiş ve daha sonra devamlı
surette artarak devam etmiştir.Avrupa devletleri ve Rusya bu noktada
özellikle azınlıkların haklarını bahane etmişlerdir.

Borçlanma:

Osmanlı
Devleti ilk dış borcunu Kırım harbi esnasında almıştır.Daha sonra ki
devirlerde giderek daha fazla miktarlarda borç aldığı gibi bu paralar
olumlu kullanılamamış,çar çur edilmiştir.Neticede Osmanlı devleti aldığı
borçların faizini dahi ödeyemez duruma gelmiştir.1881 de Duyun-ı
Umumiye idaresi kurulmak suretiyle Osmanlı devletinin gelirlerine el
konulmuştur.Osmanlı borçları Lozan da takside bağlanmış 1950 li yıllara
kadar da ödeme devam etmiştir.

Ahlaki yozlaşma:Bu
dönemde Osmanlı devletinin tüm devlet ve sivil kurumlarında bozulma ve
yozlaşma kendini göstermiştir.Bundan bahsedilen konular dışında
adalet,din,esnaf vb mekanizmalarda nasibini almıştır.


Yenilik Hareketlerinin başarılı olmaması:Yenileşme çabaları Osmanlı da
17. yy dan başlar.Lale Devri ve 18. yy ıslahatları ile devam eder ancak
bu çabalarda bozulmanın nedenleri doğru tespit edilemediği gibi
yenilikler halka da mal edilemediğinden dolayı başarılı olmaz.
Benimsenmez. Bozulma nedenleri doğru tespit edilemeyince doğru ve
gerçekçi çözüm yolarlıda ortaya konamaması şaşırtıcı değildir.



Değerlendirme:

Görüldüğü
üzere aslında yıkılışın bir çok nedeni ekonomik-siyasi-sosyal-askeri
olarak iç içe geçmiş ve bu alanların birinde görülen bozulma diğer
alanlarada bariz şekilde yansımıştır.

Osmanlı Devletinin yıkılış
döneminde ki genel durumunu halk arasında kullanılan ’’deve’ye sormuşlar
: Boynun neden eğri? Nere’m doğru ki diye cevaplamış’’ sözü çok net bir
şekilde karşılar.

Osmanlı devletinin son döneminden
çıkartılabilecek çok dersler vardır.Tarih tekerrürden ibaret olmasa da
benzer olaylardan benzer neticeler hasıl olur.Bu nedenle Türk Tarhçi ve
sosyologları Osmanlı Devletinin yıkılış neden ,sonuç ve –sürecini çok
iyi etüd etmelidirler. .

Osmanlı Devletinin yıkılışını geciktiren
yegane durum ise Osmanlı Devletinin toprakları üzerinde emel besleyen
bir çok devletlerin çıkarlarının birbirleri ile çakışmasıdır. Hasta
adamın ayakta kalabilmesinin tek yolu güçlü devletlere yaslanmaktır.
Buna denge siyaseti denir. Bu siyaset Osmanlı devletinin yıkılışını
aşağı yukarı bir asır geciktirmiştir.

Osmanlı Devleti çok büyük
ve güçlü bir imparatorluktu.Bu nedenle Osmanlı Devletinin yıkılışını
birkaç nedene bağlayarak açıklamaya çalışan anlayışlara itibar
edilmemesi gerekir kanısındayız.Büyük devletlerin yıkılışları zor,
sancılı , çok uzun ve komplike bir süreçtir.Bu nedenle aslında Osmanlı
Devletinin yıkılış nedenlerini yada belirtilerini çok daha eskilerde
aramak gerekir.Bu yıkılış nedenlerinin temellerinin Osmanlı Devletinin
en güçlü olduğu dönem olan Kanuni Devirlerinde atıldığını ileri süren
tarihçiler bulunmaktadır.Fakat bu etkiler güçlü imparatorluğun ve göz
kamaştıran başarıların içerisinde net görülememektedir.

Doğal bir
kaidedir, devletler doğar ,büyür, yaşlanır ve ölürler.Osmanlı
devletininde modern çağın gereklerine ayak uyduramaması yıkılışını
hazırlayan nedenlerin oluşmasının açıklanmasında göz önünde
bulundurulması önem arz eden bir husustur.

Bunun yanında Tarihsel
olay ve durumların temelinde bir çok görünen nedenin altında ekonomik
nedenlerin ve sonuçların aslında başrol oynadığı görülmektedir.Bu
bağlamda Osmanlı devletinin yıkılış nedenleri arasında baş rolü ekonomik
nedenlerin oynadığı ve diğer nedenlerin bunu takip ettiği açıktır.

Ayrıca
yıkılış nedenleri hem iç hem de dış nedenler olarak
değerlendirilmelidir.İç nedenler sadece din,siyaset,eğitim kaynaklı
olmadığı gibi ,dış nedenlerde sadece askeri yada teknik nedenler olarak
açıklanamaz.

Osmanlı Devletinin çökmesi sadece Türkleri yada
müslümanları ilgilendiren bir olay da değildir.Balkanlar,Orta Doğu,Kuzey
Afrika, Arap Yarımadası,Anadolu,Kuzey Avrupa,Orta Asya hatta Hindistan
gibi yerler direk olarak dünyanın geri kalan bölümü ise dolaylı veya
dolaysız yollardan bu çöküşten etkilenmiştir.